ABSTRAKTI
Biblioteka obitelji Viskovic u Muzeju grada Perasta
Porodica Viskovic stara je i slavna porodica iz Perasta ciji su clanovi ucestvovali u stvaranju istorije ovog malog priobalnog grada.Njihova biblioteka, smjestena u Muzeju grada Perasta, sadrzi oko 1300 naslova, knjiga i casopisa, medju kojima ima vrlo vrijednih Iiraritetnih izdanja. Najstarija knjiga ove biblioteke potice iz druge polovine XVI vijeka,a najvjezije izdanje je s pocetka XX vijeka.
Autoricu rada primarno su zanimale knjige stampane u vrijeme baroka. Prema Inventaru knjiga Muzeja Perast, selektovano je oko 60 naslova iz pomenutog perioda.Vecina izdanja stampana je na italijanskom jeziku, manji broj njih; na latinskom. Ovaj rad se bavi jednim aspektom bogatog biblioteckog fonda iz ostavstine porodice Viskovic. Detaljnija, dalja istrazivanja dace znacajan doprinos izucavanju privatnih i drugih biblioteka iz proslosti Kotora.
Godisnjak Pomorskog muzeja Kotor, . XXXIX;XL, Kotor, 1991;1992./
Umjetničko oblikovanje urbanog jezgra grada – koncepcija in natura, „genius loci“ i atraktivnost nepravilnosti
Iz studije Lavirint Kotor,str.57;58.
Aristotel je napisao da svrha postojanja grada nije da ljudima obezbijedi samo sigurnost već i sreću. A ta gradska sreća bi se sastojala u tome da se kao ljudi osjećamo „usklađeni“ sa izvjesnoim arhitektonskim i urbanističkim formama čiji nam prostorni raspored daje čulnu sliku (analogon) naše vlastite težnje ka slobodi.66 66 Dewitte, J. (1996), Gradska sreća, Europski glasnik I/1, Zagreb, str. 187. 67 Đurašević-Milić, D. (1987), Kasnosrednjovjekovne palate u Kotoru i Baru, Istorijski zapisi, sv. 4, Podgorica., str. Sam grad Kotor je stalno prisutno umjetničko djelo.
Njegovo osnivanje, njegova prošlost, geografske osobine, jedinstveno riješen urbanistički sklad, njegov kulturni i istorijski ambijent – orijentiše ovaj neobično introvertiran grad na savremenu otvorenost, obezbjeđujući mu reputaciju na kulturnoj mapi svijeta. Njegova vremešnost (naglašeni temporalitet) pojedine dijelove grada pretvara u reprezentativne oaze duha i kulture. Umjetničko oblikovanje Kotora neizbježno konstituiše njegov kulturni identitet. Gotovo je nemoguće istraživati Kotor urbanistički, a nemati fascinaciju kroz uvid u njegovu drevnu kulturnu i umjetničku zrelost. U stvaranju skladne gradske cjeline Kotora učestvovali su gotovo svi građani, u prvom mjestu majstori, projektanti, arhitekti. Mnoga poglavlja Statuta Kotora (Venecija, 1616. god.) a koja datiraju još iz XIV vijeka, odnose se na podizanje građevina i propisuju kazne za nepoštovanje urbanističkih pravila. Fascinira briga o pravilnosti izgradnje, postavljanju prozora i vrata u odnosu na susjednu zgradu i sl. Palate postaju umjetnička djela uprkos strogim pravilima; u zamisli projekta nije sputavana kreativnost graditelja. Zahvaljujući tome, vijek ovih građevina nije završavan iseljavanjem vlasnika.67 68 Stojković, B. (1993), Evropski kulturni identitet, Prosveta – Niš, ZPKR – Beograd, str. 26. 69 Korać, V. (1953), Spoimenici srednovekovne arhitekture u Boki Kotorskoj, Spomenik SAN, CIII, Beograd, str. 116. 70 Mumford, L. (1988), Grad u historiji, Naprijed, Zagreb, str. 306.
Ali grad nije samo zbir vrijednosti njegovih arhitektonskih rješenja; grad je u procesu neprestane dinamike životnih pokreta, ritmova, atrakcija, on ima svoje vidljive i nevidljive elemente, što ga čini posebnim, protivrječnim, fascinantnim mjestom. Prisustvo čovjeka u njemu daje mu fenomenološko značenje. I u stara vremena, u srednjem vijeku, i u renesansi izgradnja gradova bila je stvar ne samo tehnike nego i umjetnosti; grad je oduvijek mjesto iz koga zrači kultura, civilizacija. Gradskom čovjeku je imanentno gradsko ponašanje, u smislu tolerancije, dijaloga, empatije. Kultivisanim zovemo one ljude čiji stil žvota iziskuje neprekidno učešće u visokoj kulturi i stalno praktikovanje kultrunog diskursa. Takvi ljudi su otvoreni da sretnu druge ljude i prihvate neočekivano.Ako parafraziramo definiciju kulturnog identiteta kakvu je iznio B. Stojković u knjizi „Evropski kulturni identitet“, onda bismo kulturni identitet grada mogli definisati kao „samosvest jednog grada, koji istorijski nastaje i razvija se u zavisnosti od kriterijuma koji taj grad uspostavlja s drugim gradovima.
“68 Na identitetskoj mapi Kotora ucrtani su brojni, različiti civilizacijski sedimenti, tvoreći skladno jedinstvo. To je grad koji omogućava putovanje kroz vrijeme, jer kao tipičan evropski mediteranski grad on održava stalnu vezu s prošlošću i zrači duhom objedinjenosti različitih ljudskih iskustava kroz vijekove. I pored konstanti tipičnih za evropsko kulturno nasljeđe, Kotor je specifičan upravo zbog svoje mnogostrukosti, zbog različitosti motiva onako kako ga je priroda oblikovala i čovjek urbanistički kreirao. Kada govori o najstarijoj arhitekturi Kotora, Vojislav Korać primjećuje „da je ona u tehnici primitivna, u oblicima kombinatorna, veoma slobodna i uvek puna iznenađenja, duhovita i onda kad je nespretna, u velikoj je meri originalna.“. Svaki srednjovjekovni grad niknuo je iz jedinstvene situacije, pružao jedinstvenu konstelaciju snaga i stvorio, u svom planu, jedinstveno rješenje (…); sklad je tako potpun, da čovjek osjeća kao da je morala postojati svjesna teorija po kojoj se vršilo cjelokupno urbanističko planiranje.70 U pogledu posebnosti urbanog tkiva Kotora, na ovom mjestu ističemo paradoks koji primjećuje Jovan Martinović kada konstatuje da je „upravo kod Kotora prisutan osjećaj stihijnosti i neregularnosti u prostornom planiranju, koje zapravo i ne postoji, već se dobija utisak da je sve rađeno „ad hoc“, prema trenutnim potrebama, iako je Kotor već u XIV vijeku imao i primjenjivao u gradskom Statutu odredbe o načinu građenja unutar urbanog jezgra (…)
Statuta et Leges Civitatis Cathari / Venezia 1616.
Aleksandra Sanja Milić je prevodilac s medijevalnog latinskog, sledećih poglavlja Statuta : I-XXIII, CLXX-CCXXXIV, CCCCXXXVII-CCCCXL (XIV-XV vijek).
Pogl.CCXXXI
O arhivoltima nad ulicom Komune
(De archivoltis supper via Communis)
Ljeta Gospodnjeg 1316.Pošto su mnoge i grdne smutnje nastajale zbog arhivolata koje su pravili nad ulicom Komune, odlučujemo stoga da odsada ubuduće niko ne moze praviti svod ili arhivolat nad ulicom Komune, osim ako ne bi mogao dokazati notarskom ispravom da od gradske komune ima ovlašćenje.
Pogl.CCXXXIV
O kmetovima naših građana,koji dolaze da stanuju u Gradu,da se mogu izvesti
(De villanis nostrorum civium,qui veniunt ad habitandum in civitatem,quod possint extrahe)
Godine 1359,dana 20.maja.Za dobro nasega grada i gradjana odredjujemo d a ako bi neki kmet ili posadnik nekog naseg gradjanina od sad dosao da stanuje u Gradu, da je slobodno njihovom gospodaru da ih u roku jedne godine od kako su dosli u Grad, izvede bez kazne.Ako ih ne izvede u tom roku, poslije ih nikako ne moze izvesti vec da su slobodno nasi gradjani, pod prijetnjom kazne koja se nalazi u drugoj glavi.
Tempore Catharinorum
Cap.V
O tome da notar ili kancelar Kotorski nikako ne mogu niti smiju napisati protest protiv Komune Kotorske, niti njenih gradjana na molbu nekog građanina ili stranca
(Quod Notarius, sive Cancellarius Cathari, nullo modo scribere possit, nec debeat protestationem contra Commune Cathari, nec cives ipsisus civitatis ad petitionem alicuius civis,nec forensis)
Godine 1392.,indikcije petnaeste, pretposlednjeg dana mjeseca novembra,u Velikom i Opstem . vijecu grada Kotroa, sakupljenom na zvon zvona,kako je obicaj, u velikoj sali palace toga grada, u kome Vijecu je bilo 45 vijecnika, radi dobrobiti i mira grada Kotora, odluceno je od strane svih u recenom vijecu, ne obaziruci se na 3 kuglice stavljene 'protiv', da notar ili kancelar Kotora, koji je sada ili ce biti ubuduce, ne drzne se i ne usudi bilo na koji nacin ili iz koga uzroka na molbu nekog stranca ili gradjanina neki protest napisati, stilizovati ili zabiljeziti, kako protiv Komune Kotora,tako protiv gradjana toga grada, niti se potpisati na neki sacinjeni ili koji ce se saciniti.
IZ DOKTORSKE DISERTACIJE
Sociokulturoloski aspekti nepravilnog urbanizma srednjovjekovnog Kotora - abstract
Arhitekta i profesor Juraj Najdhart zapisao je, u jednom od svojih istrazivackih radova sedamdesetih godina proslog vijeka, da su „skladni gabariti naših ljudskih aglomeracija prošlosti najbolji dokaz da je tu nekada obitavao skladan čovek.“ Ovo se ne bi moglo tvrditi za naše dehumanizovane ambijente, smatrao je Najdhart, jer gabariti nas odaju. Stari grad Kotor jedan od najbolje očuvanih srednjovekovnih gradova u ovom dijelu Mediterana, grad koji je istrajao u očuvanju svog originalnog srednjovjekovnog izgleda sa brojnim vrijednim spomenicima arhitekture i dobro ocuvanim kulturnim nasljedjem.
Srednjovjekovna gradska aglomeracija, okruzena gradskim bedemima, neobicna, zbijena urbana matrica ispresijecana uskim ulicama, mali trgovi skladnog kolorita, te životnost gradskih ulica i javnih prostora, čine karakterističan mediteranski ambijent starog grada Kotora. Komunalizacija grada provodila se postepeno pa su tako određivani i temeljni međuvlasnički i javno-privatni odnosi. Sve je to uticalo na oblikovanje gradskog jezgra Kotora u srednjem vijeku. Za ovu vrstu istraživanja najvažnije izvore predstavljaju sacuvani notarski spisi od 14. vijeka pa nadalje kao i Statut grada Kotora/ Statuta et Leges Cathari iz 1616.godine, pohranjeni u Istorijskom arhivu Kotor.
U periodu svog vaznog urbanog uspona, između 13. i 15.vijeka, Kotor stice sasvim definisane osnovne prostorne odnose, bilo kao rezultat komunalnih odredbi koje u vaznoj mjeri regulise najvisi pravni akt grada toga doba- Statut, a s druge strane, izvjesni socio-prostorni odnosi kao dio javnog zivota komune, nerijetko uticu na sastavljanje tih odredbi. Odnos javnog i privatnog prostora, pokazuje funkciju glavnih javnih površina i zgrada,kao ekonomski važnih cinilaca za grad , cijom su se regulacijom prvenstveno stitili gradski prostori od privatnog uzurpiranja , osiguravala se njegova odbrana, održavanje i red.Brojne odredbe Statuta Kotora ,prve sastavljane jos u XIV vijeku , decidno svjedoce o brizi da se detaljno regulisu i pazljivo razgranice javno-privatni odnosi , u smislu dobrog funkcionsanja Komune.
Razvoj urbanihi pravnih promjena odigravao se unutar dugotrajnog procesa, uticajnog antičkog nasljeđa i I pod sjenkom običajnog prava (consuitudines), ali to se ponekad samo nazire u notarskim spisima, a u Statutu grada Kotora ne da se uociti. Iako su se gradovi mediteranskog priobalnog kruga, urbanistički razvijali različitim intenzitetom, od 13. vijeka nadalje moguce je u svima pratiti porast stanovništva, sto direktno utice na sirenje gradskog područja i izvan zidina grada .Umnozava se broj privatnih posjeda i formi zivota unutar grada, mijenjaju se postojeci i nastaju novi urbani odnosi koji znace početak urbanog planiranja grada i radjanje novih medjuvlasnickih odnosa.